သွ်မ္းနီၿမိဳ႕မ်ားအေၾကာင္း

**ပူတာအုိၿမိဳ႕ျဖစ္စဥ္သမုိင္း**

à ပူတာအုိ ေကာင္းမႈးလုံ ေစတီေတာ္

ပူတာအိုၿမိဳ႕သည္ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ေျမာက္ဘက္ဆုံး ၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္အျမင့္ေပ ၁၄၈၀ တြင္တည္ရွိသည္။ ျမစ္ႀကီးနားမွ (၁၁၈)မိုင္ အကြာတြင္ တည္ရွိသည္။ ပူတာအိုသည္ ကခ်င္ျပည္နယ္အတြင္းရွိ ခ႐ိုင္႐ံုးစိုက္ရာ ၿမိဳ႕လည္း ျဖစ္သည္။ ဆက္သြယ္သြားလာေရး ခက္ခဲၿပီး ေႏြရာသီအတြင္းသာ ကားလမ္းျဖင့္ သြားလာနိုင္ၿပီး ေလယာဥ္ျဖင့္သာ ဆယ္ႏွစ္ရာသီ သြားလာနိုင္သည္။ ေတာင္တန္းမ်ားျဖင့္ ၀ိုင္းရံထားေသာ ပူတာအုိ ခ်ဳိင့္၀ွမ္းေဒသတြင္ တည္ရွိေသာ ၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ တစ္ႏွစ္ပတ္လံုး ေအးျမသည္။ ေဆာင္းရာသီတြင္ ေရခဲေတာင္မ်ား ၀ိုင္းရံထားသည့္ ၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ ပူတာအုိဆုိသည္မွာ ခႏၱီးသွ်မ္းစကား ပူေတာင္း မွ ေျပာင္းလဲလာ ျခင္းျဖစ္သည္။ “ပူ=အဖုိး၊ ေတာင္း=ေစာင့္၊ ေမွ်ာ္သည္ဟု အဓိပၸါယ္သျဖင့္ ပူေတာင္း=အဖုိးေမွ်ာ္”သည့္ေနရာ ဟုဆုိႏုိင္သည္။ ၿမိဳ႕ကုိစတင္ ဖြဲ႕စည္းစဥ္က “ပူေတာင္းၿမိဳ႕”ဟု ေခၚဆုိခဲ့ၾကသည္။ ပူေတာင္းကုိ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ (PUTAO) ေရးရာမွ ျမန္မာအသံထြက္မွာ ပူတာအုိ”ျဖစ္သြားသည္ ဟုဆုိသည္။ ကမၻာေပၚတြင္ ရွားပါးေသာ တာကင္ေခၚ သားမင္းေကာင္၊ ေတာင္ဆိတ္ႏွင့္ ကတုိးေကာင္ တုိ႔ကုိ ရင္းပူတာအုိ ခရုိင္တြင္ေတြ႕ရသည္။  ႐ုပ္ပ်ဳိကိုယ္ႏုေဆးအျဖစ္ ေစ်းေကာင္းေပး၀ယ္ယူလ်က္ရွိေသာ ရွီးပဒီး (ေခၚ) ပိုးေဆးႏြယ္ရွင္ (cordyceps) မ်ားကို ႐ုပ္ပ်ဳိကိုယ္ႏုေဆးအျဖစ္ ျပည္တြင္းျပည္ပ ကုန္သည္မ်ား၊ ေဆးပညာရွင္ မ်ားက ေစ်းေကာင္းေပး၀ယ္ယူလ်က္ရွိသည္၊ အမ်ဳိးႏုေသး ေသာေက်ာက္စိမ္း ရတနာမ်ားလည္း ထြက္ရွိေၾကာင္း သိရွိရပါသည္။

ပူတာအုိေဒသမွာ ေနထုိင္ၾကေသာ တုိင္းရင္းသား ညီအကုိေမာင္ႏွမမ်ား  

**၀ုိင္းေမာ္ၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္စဥ္သမုိင္း**၀ုိင္းေမာ္ၿမိဳ႕ ေခါင္ဖူးဘုရား (kungpuea) Â ၀ုိင္းေမာ္ဟူေသာ စကားသည္ ၀ိန္းေမာ၀္ ဟူေသာ သွ်မ္းဘာသာ စကားျဖစ္သည္။ ၀ိန္း = အကာ၊ အရံတံတုိင္း၊ ေမာ၀္ = အသစ္ဟု အဓိပၸါယ္ရသျဖင့္ “၀ိန္းေမာ၀္ကုိ တံတုိင္းကာရံ ထားေသာ ၿမိဳ႕သစ္”ဟု ဆုိႏုိင္ပါသည္၊ ဆင္ျဖဴရွင္ မင္းလက္ထက္တြင္ ၀ုိင္းေမာ္ အထက္သုိ႔ တရုတ္စစ္သည္မ်ား ၀င္ေရာက္လာၾကၿပီး ဧရာ၀တီျမစ္ကုိ တံတာခင္း၍ ျဖတ္ကူးရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည္ ဧရာ၀တီျမစ္ အတြင္းသုိ႔ လူအင္အားျဖင့္ ေက်ာက္တုံး ေက်ာက္ခဲမ်ားခ်၍ ေက်ာက္တန္း တံတားႀကီးခင္းခဲ့ၾကသည္။ ျမန္မာစစ္တုိ႔က ျမစ္ႀကီးနား ေအာက္ဘက္ရွိ ကၽြန္းပင္သာ အရပ္တြင္တပ္စြဲၿပီး က်ဴးေက်ာ္စစ္သည္ မ်ားတံတားခင္းရန္ ႀကိဳးပမ္းေနသည္ကုိ အျပင္အထန္ တုိက္ဖ်က္ခဲ့ၾကသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ က်ဴးေက်ာ္စစ္သည္ တုိ႔ဆုတ္ခြာ လက္ေလ်ာ့ခဲ့ရသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ “၀ုိင္းေမာ္”သည္ ျမန္မာ့သမုိင္းတြင္ ထူးျခားစြာ မွတ္တမ္းတင္ ေနျခင္းျဖစ္သည္။ ၀ုိင္းၿမိဳ႕သည္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ထဲကပင္ “ခတ္ခ်ဳိ၊ မုိင္းနား၊ ၀ုိင္းေမာ္၊ မိုင္းေမာ္” ဟူ၍ေလးၿမိဳ႕ ရွိခဲ့ၿပီးထင္ရွား ေသာၿမိဳ႕မ်ားျဖစ္ခဲ့သည္၊ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၉၀၀) ခန္႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း (၄၀၀)ေက်ာ္ကပင္ ေစတီပုထုိးမ်ား ျဖင့္စည္ကား ဖြင့္ၿဖိဳးခဲ့ေၾကာင္းကုိ ဘုရားေစတီေဟာင္း ဌာပနာတုိက္မ်ားမွ ရရွိခဲ့သည့္၊ ေရႊေပ၊ ေငြေပမ်ား တြင္ေရးသား ေဖၚျပထားသည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ 

**ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕ျဖစ္စဥ္သမုိင္း**

à ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕ ဆုေတာင္းျပည့္ ေစတီေတာ္ ဟုဆုိသည္။ေရွးလူႀကီးမ်ားက ျမစ္ႀကီးနားတည္ေနရာတြင္ ျခင္ႏွင့္မက္မ်ား အလြန္ထူေျပာၿပီး ကုိခဲလြန္းေသာေၾကာင့္ “မၾကဲနာ”(ဂ်ိမ္းေဘာအေခၚ) ဟုေခၚဆုိရာမွာ ျမစ္ႀကီးနားဟု ျဖစ္လာသည္ဟု ဆုိပါသည္။ ယခင္ သွ်မ္းရြာ ဆာယာကုန္း (သာယာကုန္း) အနီးတြင္ ဗန္ေမာ္ဘက္မွာဆန္တက္လာေသာ ေလွသမာန္မ်ား နားရာအနီး ျမစ္အတြင္းရွိ သစ္ငုတ္၌ က်ီးငွက္မ်ား နားေလ့ရွိသျဖင့္ “က်ီးနား” ဟုေခၚဆုိလာမွ ျမစ္ႀကီးနားျဖစ္လာသည္ ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း အတြဲ(၉) တြင္ ထုိၿမဳိ႕သည္ျမန္မာ့ ဘုရင္မ်ား လက္ထက္ကပင္ တည္ရွိခဲ့သည္ ၁၈၉၂ ခု မတုိင္မီက သွ်မ္းျမန္မာ ရြာမ်ားသာျဖစ္၍ ျမစ္ႀကီးနားဟု ေခၚတြင္ခဲ့သည္ မွာလည္း ဧရာ၀တီျမစ္ႀကီးနားတြင္ ရွိေသာေၾကာင့္ဟုဆုိသည္။ ၿဗိတိသွ်အစုိးရတုိ႔ သိမ္းပုိက္ၿပီးေနာက္ တျဖည္းျဖည္း အေရးပါလာ၍ ၿဗိတိသွ်တုိ႕ အုပ္စုိးေသာ အခ်ိန္တြင္ အေရးပုိင္ရုံး ျဖစ္ခဲ့သည္ဟု ေဖၚျပထားသည္။ **မုိးေကာင္း (Mu Gawng) ၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္စဥ္သမုိင္း** ကခ်င္ျပည္နယ္ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕စတုတၳမုိးေကာင္းၿမိဳ႕တည္ ေစာ္ဘြားႀကီး ေစာ၀္ေမာင္ဆုိင္ ၏တူ ဆရာေတာ္ ဦးေမဒါ တည္ထားကုိးကြယ္ေသာ မုိးေကာင္း ေရႊသာေလွ်ာင္း ဘုရာ း  မုိးေကာင္းၿမိဳ႕ကုိ ေရွးယခင္းက မိန္းေကာင္းဟု ေခၚဆုိခဲ့ၾကသည္။ “မိန္းေကာင္း” (Ming Gawng) သွ်မ္းဘာသာ စကားျဖစ္သည္။ မိန္းသည္= ၿမိဳ႕ေတာ္ ဟုအဓိပၸါယ္ရၿပီး ေကာင္းမွာ = အုိးစည္ ဟုအဓိပၸါယ္ ရသျဖင့္ မိန္းေကာင္း ကုိ“အိုးစည္ၿမိဳ႕ေတာ္ ဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ကာလၾကာ လာေသာအခါ မိန္းေကာင္းမွ မုိးေကာင္းဟု တြင္လာျခင္းျဖစ္ပါသည္။ မုိးေကာင္း ေလးႀကိမ္ ေလးေနရာ ေျပာင္း၍ တည္ခဲ့ ေၾကာင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ သိရသည္။ ေရွးလူႀကီးမ်ား၏ ေျပာၾကားခ်က္ကုိ ဆက္စပ္ညွိႏႈိင္းမႈအရ ပထမ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕၏တည္ေနရာမွာ သွ်မ္းဘာသာ စကားအရ ပူကမ္းၿမိဳ႕ ေခၚေသာ ကားမုိင္းၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ ဒုတိယ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ၏တည္ေနရာမွာ ကားမုိင္းၿမိဳ႕အနီး ပတ္ေလွာ္ ေနရာျဖစ္သည္ ဟုဆုိပါသည္။ တတိယ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ၏တည္ေနရာသည္ ယခုၿမိဳ႕ေဟာင္းေနရာ ျဖစ္ၿပီး၊ ေစာဘြားႀကီး ခြန္ေကာင္းဆုိင္း ကတည္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ၿမိဳ႕အမည္မွာ “မိန္းေကာင္းဆုိင္း” ျဖစ္ပါသည္။ ေက်ာင္းကန္ ပုထုိးမ်ားျဖင့္ ထင္ရွားၿပီး ဘာသာ သာသနာ ေရာင္၀ါ ထြန္းလင္းခဲ့ပါသည္။ ေညာင္ရမ္းမင္းတရားႀကီး လက္ထက္ ေကာဇာ(၉၆၁) လက္ထက္တြင္ “တတိယ မိန္းေကာင္း (မုိးေကာင္း)” ပ်က္သုန္းခဲ့ပါသည္။ စတုတၳမုိးေကာင္းၿမိဳ႕ကုိ ေကာဇာ(၁၁၅၃)ခုႏွစ္ နတ္ေတာ္လဆန္း (၁၂)ရက္၊ အဂၤါေန႔ နံနက္ အာရုဏ္တက္ခ်ိန္ တြင္ ၿမိဳ႕ေဟာင္း ေစာ္ဘြားႀကီး၏သား ေစာက္ေမာင္ဆုိင္ နန္႔ရင္းေခ်ာင္းႏွင့္ နန္႔ေကာင္းဆုံရာတြင္ ၿမိဳ႕စတင္ တည္ခဲ့ပါသည္။ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕သည္ ေကာဇာသကၠရာဇ္ (၁၁၅၃)ခုႏွစ္ကုိ မွတ္သားရ လြယ္ကူေစရန္ “အိမ္ေအာက္ျမစိမ္း မုိးေကာင္းကိန္း” ဟုစပ္ဆုိခဲ့ပါသည္။ **မုိးညွင္း(Mu Myi) ၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္တည္သမုိင္း**

à မုိးေကာင္း၊ မုိင္းညွင္း၊ မုိင္းမိတ္၊ ၀န္းသုိ၊ သွ်မ္းေလးၿမိဳ႕ ညီေႏွာင္ေစာ္ဘြားမ်ား၏ ဖခမည္းေတာ္ ေစာ၀္ေဆဖိတ္ (အက်ားျဖဴမင္း)၏ အရုိးျဖင့္ တည္ထားကုိးကြယ္ခဲ့သည့္ ဓိကေရးပါလွေသာ္ သွ်မ္းနီး-ခႏၱီး ၊ ကတူး၊ ကနန္းတုိ႔၏ သမုိင္း၀င္ အထင္ကရ က်ားျဖဴဘုရာ (သွ်မ္းတုိ႔က ဘုရားေဆဖိတ္ဟုေခၚသည္)

မုိးညွင္းၿမိဳ႕ ကုိ ေရွးယခင္က မိန္းယန္းၿမိဳ႕ ဟုေခၚဆုိခ့ဲၾကသည္။ “မိန္းယန္း(Mig Yang) သည္ သွ်မ္းဘာသာစကား မွ ဆင္းတက္လာျခင္းျဖစ္သည္။ မိန္း (Mig) ၿမိဳ႕ေတာ္၊ ယန္း (Yang)သည္ ဗ်ဳိင္းဟု အဓိပၸါယ္ရသျဖင့္ ဗ်ဳိင္းၿမိဳ႕ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ မုိးညွင္းၿမိဳ႕တည္ေသာ အခါ ဆင္ဦးေကာင္းတြင္ ဗ်ဳိင္းလာနားသည္ ကုိအၾကာင္းျပဳ၍ “မိန္းယန္းၿမဳိ႕” ဟုေခၚဆုိျခင္းျဖစ္သည္။ (မုိးေကာင္း၊ မုိးညွင္း၊ မိုိးမိတ္ သွ်မ္းမင္းသား ညီေနာင္ သုံးဦးရာဇာ၀င္) ယင္းသည္ ပထမ မုိးညွင္းၿမိဳ႕ (မိန္းယန္း) ဟုေခၚသည္။ သာသနာ သကၠရာဇ္ ၉၇၃ ခု၊ ဘီစီ ၃၃၃၀ ခု ႏွစ္တြင္ မဇၥ်ိမေဒသ၊ ရာဇၿဂိဳလ္ျပည့္ရွင္ နာဂဒါမင္းသား၏ သားေတာ္ ဥပတိသ မင္းသားသည္ ေကာက္ေကြ႕ေခ်ာင္းေပါက္၀၌ က်ခတ္ၿမိဳ႕ကုိ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ထုိအခ်ိန္တြင္ ေမာသွ်မ္း (၂၉) ခရုိင္ကုိ ရန္သူတုိ႔ တုိုက္ခုိုက္ေလသည္။ ထုိနယ္မွ ေမာသွ်မ္းတုိ႔သည္ ဧရာ၀တီျမစ္ ကုိကူး၍ ဥပတိသထံ ခုိလုံလာၾကသည္။ ဤသည္ကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ေရွးသူေဟာင္း တုိ႕သည္ မုိးညွင္းအစ က်ခတ္က ဟုဆုိစမွတ္ျပဳၾကသည္။ မိန္းယန္းၿမိဳ႕ ကုိ ေအဒီ (၁၁) ရာစုေနာက္ပုိင္းမွ  ဒုတိယ မုိးညွင္းကုိ ျပန္လည္ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ **ဖာကန္႔ၿမိဳ႕** ဖာကန္႔ေက်ာက္တြင္းÂ ဖာကန္႔ဟူေသာ စကားသည္ သွ်မ္းဘာသာ စကားျဖစ္ၿပီး (HAP) = “ေက်ာက္ဖ်ာၿပိဳက်” (Kan) ျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ ရသျဖင့္ “ဖာကန္႔” သည္ ေက်ာက္ဖ်ာၿပိဳက်ေသာေနရာဟုဆုိႏုိင္သည္။ ဖာကန္႔၏ ပထမ ဦးဆုံးမွာ ေအာင္မဂၤလာ ရြာျဖစ္သည္။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၉၄ ခုႏွစ္ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၃၂ ခုႏွစ္တြင္ ဦးပူလြယ္ဟိန္း ႏွင့္(၆)အဖြဲ႕သည္ ေမ်ာက္ျဖဴေခ်ာင္း ေပါက္၀ထက္၌ ေအာင္မဂၤလာေက်းရြာ ကုိတည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ ေခ်ာင္းေပါက္၀ အနီးတြင္ ေက်ာက္ဖ်ာေတာင္ႀကီး တေတာင္လည္းျဖစ္သည္ ေအာင္မင္ဂၤလာရြာကုိ တည္ေသာအဆုိအမိန္႔မွာ ကုိးေကန၀စတု၊ လူေတြစု တည္ျပဳရြာ ေအာင္မဂၤလာ ဖာကန္႔ပထမရြာ ဟုတြင္လာျခင္းျဖစ္သည္။ ရြာတည္ ႏွစ္မ်ားမၾကမီ ေက်ာက္ဖ်ာေတာင္ ၿပိဳက်သည္ကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ဖာကန္႔ဟု တြင္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ **တႏုိင္းၿမိဳ႕နယ္သမုိင္းျဖစ္စဥ္**

à တႏုိင္းေစ်း ေရွးယခင္က မေပၚေပါက္ေသးဘဲ ဟူးေကာင္းခ်ဳိင့္၀ွမ္း ေဒသဟု ေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကသည္။ ဤေဒသသုိ႔ နာဂႏွင့္ ခေမာ္ခမန္း (ေခၚ) မြန္လူမ်ဳိးတုိ႔ စတင္ေနထုိင္ လာခဲ့ၾကသည္။ ထုိ႔ေနာက္ မုိးေကာင္းသွ်မ္း အႏြယ္၀င္မ်ားက မုိးေကာင္း ေစာ္ဘြားလက္ထက္ ဟူးေကာင္းေဒသ နယ္ဘက္သုိ႔ စတင္၀င္ေရာက္ေနထုိင္လာခဲ့ၾကရမွ ဟူးေကာင္းဟု သမုတ္ခဲ့သည္။ “ဟူးေကာင္း” (Hu gawng) အဓိပၸါယ္မွာ သွ်မ္းဘာသာ စကားျဖစ္သည္။ မုိးေကာင္း တည္ေထာင္စဥ္က စည္ေတာ္ ဦးေခါင္း ရွိရာအရပ္ကုိ အစြဲျပဳ၍ ေခၚတြင္ခဲ့သည္ဟု သိရသည္။ ဟူး ၏အဓိပၸါယ္မွာ ျမန္မာ ဘာသာအရ ဦးေခါင္း၊ ေကာင္း ၏အဓိပၸါယ္မွာ စည္ေတာ္ ယင္းႏွစ္ခုကုိ ေပါင္းစပ္ကာ စည္ေတာ္နယ္ ဟုအဓိပၸါယ္ရပါသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ သွ်မ္းဘာသာ စကားရ ဟူးေကာင္းဟု သုံးစြဲလာခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ တႏုိင္းၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္စဥ္ တႏုိင္းဟူေသာ အမည္သည္ “တႏုိင္းေခ်ာင္း” ကုိ အစြဲျပဳ၍ ေခၚေ၀ၚခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ တႏုိင္းၿမိဳ႕နယ္သည္ “ဟူးေကာင္းခ်ဳိင္း”ဟု ထင္းရွားခဲ့ေသာ ေဒသျဖစ္သည္။ ယခင္က ပယင္းတြင္း ေဒသဟုလည္း ေခၚတြင္ခဲ့သည္။ **ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕ သမုိင္းျဖစ္စဥ္** ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕ ေရႊက်ီးနားဘုရား  ဗန္းေမာ္ ဟူေသာ ေ၀ၚဟာရသည္ သွ်မ္းဘာသာ စကား မန္ေမာ္ မွ ဆင္းတက္လာေသာ စကားျဖစ္သည္။ မန္း (Man)= ရြာ၊ ေမာ္ (Maw)= “အုိးရြာ”ဟုအဓိပၸါယ္ရသျဖင့္ အုိးလုပ္ေသာ ရြာဟုဆုိႏုိင္ပါသည္။ စမၸာနဂုိလ္ မင္းပ်က္ၿပီးေနာက္ သကၠရာဇ္ (၄၀၀) ေက်ာ္တြင္ ေစာဘြား သုိဟန္ဘြားသည္ ေရွးမင္းျမတ္တုိ႔၏ ေနရာတြင္ မေန၀ံ့၍ ၿမိဳ႕ဆင္ေျခဖုံးျဖစ္ေသာ ဗန္းေမာ္သုိ ေျပာင္းေရႊ႕လာခဲ့ၿပီး ၿမိဳ႕ျပတည္ေထာင္ၿပီး အုပ္စုိးသည္။ မုိးမိတ္သမုိင္းအရ ခရစ္ႏွစ္ (၆၈၉) ခုႏွစ္တြင္ ေစာ္ဘြားစစ္ ပုတ္ဖထံ လာေရာက္ၿပီး ေစာဘြားဆက္ ေတာင္းခံသည္။ မုိးမိတ္ေစာဘြားက တူေတာ္ႀကီး ခမ္းရြက္ဖအား ဗန္းေမာ္ ေစာဘြားျဖစ္ အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ေစလြတ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕တြင္ ေစာဘြားေပါင္း(၂၃)ဆက္ ႏွစ္ေပါင္း(၃၅၀) အုပ္စုိးခဲ့သည္။ 

 

  **မုိးေမာက္ၿမိဳ႕ ျဖစ္စဥ္သမုိင္း** ဗန္းေမာ္ေဒသတြင္ စမၸာနဂုိရ္မင္း တုိင္းျပည္အုပ္စုိးစဥ္က သားေတာ္ႀကီး စိတၱရာဇာႏွင့္ သားငယ္ ပုတၱရာဇာတုိ႔ ထြန္းကားခဲ့ကာ ခမည္းေတာ္ နတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ ေနာင္ေတာ္ စိတၱရာဇာက ထီးနန္းကုိဆက္ ခံခဲသည္။ ညီေတာ္ ဂုတၱရာဇာ တစ္ထီးတစ္နန္းတည္ေထာင္ရန္ ယခုမုိးေမာက္ေတာင္ဘက္ (၂) မုိင္ခန္႔ ေနရာတြင္ ၿမိဳ႕တည္ခဲ့ၿပီး စမၸာနဂုိရ္ျပည္ကုိ တုိက္ခုိက္ရန္ လူသူလက္နက္စုေဆာင္းၿပီးၿပည့္စုံေသာ အခါမွ ယခုမုိးေမာက္တည္ရာ ကုန္းျမင့္ရြာမွ ဆက္သားေစလြတ္၍ စစ္ယွဥ္ၿပဳိင္ရန္ ေနာင္ေတာ္ စိတၱရာဇာထံ အေၾကာင္းၾကားခဲ့သျဖင့္ ၎ဆက္သားေနထုိင့္သည့္ ယခု မုိးေမာက္ၿမိဳ႕အား သွ်မ္းဘာသာ စကားျဖင့္ (မန္ေမာက္ရြာ) ျမန္မာဘာသာျဖင့္ (သတင္းပုိ႔သည့္ရြာ) ဟုေခၚေ၀ၚခဲ့သည္။ (၁၇၆၅) ခုႏွစ္တြင္ ဆင္ျဖဴရွင္မင္းလက္ထက္ ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕၀န္သည္ ဗန္းေမာ္သုိ႔ ကုန္စည္ကူးသန္း ေရာင္၀ယ္ရန္လာသည့္ တရုတ္ကုန္သည္မ်ားအား ဗန္ေမာ္သုိ႔ တုိက္ရုိက္၀င္ခြင့္ မျပဳဘဲ ယခု မုိးေမာက္တည္ ရွိရာ ရြာငယ္၊ သွ်မ္းဘာသာျဖင့္ “ပန္ေကာ္စခန္း” ျမန္မာဘာသာျဖင့္ (သစ္အယ္ပင္စခန္း) မွ တစ္ေထာက္ ရပ္နား သတင္းပုိ႔ေစျခင္းေၾကာင့္ “သတင္းပုိ႔သည့္ရြာ” ကုိ သွ်မ္းဘာသာျဖင့္ “မန္႔ေမာက္ရြာ” ဟုေခၚေ၀ၚ ခဲ့ေၾကာင္းရြာ၏ အေရွ႕ဘက္တြင္ ေခ်င္းတစ္ခုစီးဆင္းၿပီး ရြာသားမ်ား လယ္ယာစုိက္ခင္းမ်ား လုပ္ကို္င္ၾကရာတြင္ ၎ေခ်ာင္းမွေရက္ုိ ၀ါးေရတံေလွ်က္ျဖင့္ သြယ္ယူအသုံးျပဳခဲ့သျဖင့္ ၀ါးေရတံေလွ်ာက္ကုိ အစြဲျပဳ၍ ၎ေခ်ာင္းကုိ သွ်မ္းဘာသာျဖင့္ “နန္႔ေမာက္ေခ်င္း” ဟုေခၚေ၀ၚခဲ့သည္။ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္ တုိ႔အား တတြန္းလွန္စစ္ဆင္ႏြဲရာတြင္ ေရႊဘုိေဒသမွ ဗမာတုိင္းရင္းသား တုိ႔သည္ နယ္ခ်ဲ႕ကုိ တြန္းလွန္ေရွာင္တိမ္းရင္း “မန္႔မိန္းေမာက္ရြာ” သုိ႔ ေရာက္ရွိ ေနထုိင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း၊ ဗမာတုိ႔က သွ်မ္းဘာသာ “မန္႔မိန္းေမာက္” ကုိဗမာသံျဖင့္ “မုိးေမာက္” ဟုေခၚဆုိၾကရာမွ ယေန႔တုိင္ “မုိးေမာက္” ဟုေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကေၾကာင္း သိရွိရပါသည္။  ** ေရႊကူၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္စဥ္သမုိင္း** ေရႊကူၿမိဳ႕သည္ သမုိင္းတြင္ထင္ရွားခဲ့ေသာ ၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ ပုဂံေခတ္တြင္ အေနာ္ရထာ မင္းႀကီးသည္ ပုဂံႏုိင္ငံေတာ္ တမၸဒီပတုိင္းႏွင့္ ကေမာၻဇတုိင္းကုိ သီးျခား ျဖစ္ေစရန္ ကင္းၿမိဳ႕ (၄၃)ၿမိဳ႕ကုိ တည္ထားခဲ့ရာ ေရႊကူသည္ ကင္းၿမိဳ႕ျဖစ္ ထင္းရွားခ့ဲသည္။ တန္းခုိးႀကီး ေရႊေပၚကၽြန္းဘုရားကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ လည္းေကာင္း၊ မြန္ဂုိ က်ဴးေကာ္မႈ၊ မန္ခ်ဴး က်ဴေက်ာ္မႈ တြန္းလွန္တုိက္ပြဲတုိ႔ကုိ ခ်ီတက္ရာတြင္ ေရႊကူၿမိဳ႕သည္ အေထာက္အကူစခန္းတစ္ခု ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရသည္ ေရႊကူၿမိဳ႕ေနရာသည္ လူေနေဒသအျဖစ္ စတင္ျဖစ္ေပၚလာသည္မွာ ဘီစီ (၂၆၀) လည္းေကာင္း၊ မြန္ဂုိ က်ဴးေကာ္မႈ၊ မန္ခ်ဴး က်ဴေက်ာ္မႈ တြန္းလွန္တုိက္ပြဲတုိ႔ကုိ ခ်ီတက္ရာတြင္ ေရႊကူၿမိဳ႕သည္ အေထာက္အကူစခန္းတစ္ခု ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရသည္ ေရႊကူၿမိဳ႕ေနရာသည္ လူေနေဒသအျဖစ္ စတင္ျဖစ္ေပၚလာသည္မွာ ဘီစီ (၂၆၀) ခုႏွစ္တြင္ျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထားမ်ား၌ ေတြ႕ရွိရသည္။ ေရႊကူၿမိဳ႕ဟုေခၚဆုိရျခင္းမွာ ေမာ္လၿမိဳင္ေတာရပ္မွဂူ၊ မန္ပိန္းဂူ လြင္ျပင္မွဂူ၊ ေတာပုန္းရြာ ဂူႀကီးကုန္းမွ ဂူဟူေသာ ဂူသုံးဂူတုိ႔ကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ေရႊကူဟုေခၚဆုိခဲ့ေၾကာင္းကုိ မန္လည္ဆရာေတာ္ဘုရား ေရးသားေတာ္မူ ခဲ့ေသာ္ ၀ါဆုိသိမ္ေက်ာင္း အဆုိအရ သိရွိရသည္။ ေရႊကူၿမိဳ႕သည္ ယခင္က မုိးမိတ္၊ မုိးေကာင္း၊ ဗန္းေမာ္၊ သုံးျပည္ေထာင္နယ္စပ္တြင္ ျဖစ္ၿပီး ေခ်ာက္တုိ႔ကုိဖုိ႔၍ ခံတပ္ၿမိဳ႕တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ခံတပ္ကုိ ရုပ္သိမ္းသြားေသာအခါ သွ်မ္းတုိ႔က “မိန္ကူ”ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ “ေ၀ွကူ” ဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚဆုိၾကသည္။ သွ်မ္းဘာသာတြင္“ ေ၀ွ” ၏ အဓိပၸာမွာ “ ေခ်ာက္” ျဖစ္ၿပီး၊ “ ကူ” = ရုပ္သိမ္းျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရသျဖင့္ “ေခ်ာက္ကုိဖုိ႕၍ ခံတပ္ရုပ္သိမ္းရာေနရာ ” ဟုဆုိလုိ သည္။ “ေ၀ွကူ ” ဟူေသာ သွ်မ္းစကားမွ ေရႊကူဟု ေျပာင္းလည္းေခၚေ၀ၚ လာၾကသည္ဟု လည္းေကာင္း၊ ေရႊေပၚကၽြန္းဘုရား သမုိင္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ၿမိဳ႕တည္စဥ္က ေငြေၾကးမလုံေလာက္မူေၾကာင့္ နယ္ရွင္ေစာဘြားတုိ႔က ျမန္မာမင္းအား ေရႊအခြန္ေတာ္ ဆက္သြယ္ကူညီ ေရေသာေၾကာင့္ ေရႊကူဟု ေခၚတြင္လာသည္ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ေရႊကူၿမိဳ႕အထက္ ေရႊေပၚ ကၽြန္း မွ အေရာင္းအဆင္း ေတာက္ပၿပီး အုန္းသီးလုံးအရြယ္ ပမာဏရွိေသာ ေရႊလုံးႀကီးတစ္လုံးသည္ ဧရာ၀တီျမစ္ကုိ ျဖတ္ေက်ာ္လ်က္ ေရႊကူၿမိဳ႕ တည့္တည့္ဘက္ သုိ႔မၾကာခဏ ကူတတ္လာသည္ကုိ ေၾကာင္းျပဳ၍ ေရႊကူၿမိဳ႕ ဟူ၍လည္းေကာင္းမွတ္တမ္း၌ေတြ႕ရွိရသည္။ ပုဂံေခတ္ အေနာ္ရထာမင္းလက္ထက္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၃၉၇) ခုႏွစ္ တေပါင္းလဆန္း (၁၂)ရက္ေန႕တြင္ ကင္းတပ္ၿမိဳ႕ကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့ရာ ေရႊကူၿမိဳ႕လည္း ကင္းတပ္အျဖစ္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၁၁၅) ခုႏွစ္တြင္ နႏၵေပၚထင္ဘြဲ႕ခံ စကၠဗလအမည္ရ ငမန္းေထြးသည္ ေရႊကူၿမိဳ႕ကုိ အေလာင္းမင္း တရားႀကီးထံမွ ျခားနားခဲ့သည္။ (၁၁၄၃) ခုႏွစ္ ပဒုံမင္းလက္ထက္ သားေတာ္ မင္းရဲေက်ာ္စြာ အားေရႊကူၿမိဳ႕ကုိ အပုိင္စားေစခဲ့သည္။  **မန္စီၿမိဳ႕ျဖစ္စဥ္သမုိင္း** မန္စီဟူေသာ အမည္သည္ သွ်မ္းဘာသာစကား “ မန္ေစ ”မွဆင္းသက္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ မန္ေစသည္ “ မုိင္းကုိင္ စကၠဴလုပ္ေသာရြာ ”ဟုအဓိပၸါယ္ရပါသည္။ မန္စီၿမိဳ႕သည္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၂၄၇) ခုႏွစ္ခန္႔တြင္ မုိးေကာင္းၿမိဳ႕မွ သွ်မ္းလူမ်ဳိး ဦးစံေကာင္းဆိုုသူ နယ္သစ္ရွာေဖြရင္း ယခုမန္စီၿမိဳ႕မွ ေျမာက္ဘက္ (၅)မုိင္ခန္႔အကြာ သိန္လိန္ရြာ (ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕နယ္) တြင္ အိမ္ေျခ(၂၀)ခန္႔ျဖင့္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ (၁၂၇၇) ခုႏွစ္တြင္ ယခုမန္စီၿမိဳ႕၊ ေမာရ၀တီကြက္သုိ႔ ေျပာင္းေရႊ႕လာၿပီး မုိးမိတ္ေစာ္ဘြား အတည္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ရြာ စတင္တည္ေထာင္ခဲ့ပါသည္။ ၎ရြာကုိလည္း သွ်မ္းအမည္ျဖင့္ “မန္ေစ ”ဟုေခၚေ၀ၚခဲ့သည္။ ကာလေရႊ႕လ်ား၍ “ မန္ေစ” မွ “ မန္စီ” ဟုေျပာင္းလဲေခၚေ၀ၚခဲ့သည္။  **ဟုမၼလင္းၿမိဳ႕ ျဖစ္စဥ္သမုိင္း** ဟုမၼလင္း ဟူေသာ အမည္သည္ သွ်မ္းဘာသာစကား ဟုံး =(ေညာင္)၊ မလင္း =(ပိႏၷဲပင္) ဟူေသာ အဓိပၸါယ္အားျဖင့္ အဓိကေပါက္ေရာက္ေနေသာ ေညာင္ပိႏၷဲပင္ႀကီး ကုိအစြဲျပဳ၍ ဟုမၼလင္း ဟုေဒသခံသွ်မ္းတုိ႔ မွည့္ေခၚထားျခင္းျဖစ္သည္။ သွ်မ္းရြာငယ္တစ္ရြာ အျဖစ္စတည္ ခဲ့ေသာၿမိဳ႕ျဖစ္သည္။ ဟုမၼလင္းအစ ေခၚခမ္းက ဟုဆုိရေလာက္ေအာင္ “ေခါင္ခမ္း” ေက်ားရြာ အုပ္စု၀င္ျဖစ္၍ မုိးညွင္းေခတ္ဦး ကပင္ရွိခဲ့သည္။ မုိင္းေမာ၀္ေခတ္၊ ေစာ္ဘြားႀကီး ေစာ၀္ေဟာ္ဆုိင္ လက္ထက္တြင္ မုိးညွင္းအမတ္ႀကီး မယ္နယ္ခြန္ခမ္းႏွင့္ ကသာအမတ္ႀကိီး တုိ႔သည္ ဥရုျမစ္အတုိင္း တုိင္းခန္းလွည့္လည္လာၾကရာ ယခု ဟုမၼလင္းအရပ္၌ ေနာင္ပက်စ္ေတာင္ေပၚ ေခၚ က်ဲဆာ အရပ္တြင္ ေရာက္ရွိစခန္းခ်သည္။ ထုိမွ ယခု ေခါင္းခမ္းရြာက္ို တည္ေတာ္မူသည္။ ေခါင္= ပုိင္ဆုိင္ျခင္း၊ ခမ္း=ေရႊ ဟူေသာ အဓိပၸါယ္ျဖင့္။ “ေရႊရွင္- ေခါင္ခမ္း” ဟုအမည္ေပးခဲ့သည္။ ဟုမၼလင္းၿမိဳ႕ကုိ ၿဗိတိသွ်အစုိးရ လက္ထက္တြင္ (၁၈၉၈) ခုႏွစ္တြင္ ရဲဥပေဒ The Police Act အခန္း(၁၄) အရ လည္းေကာင္း၊ ၁၈၉၉ တြင္ ေျမစာရင္းလက္စြဲ ဥပေဒ အရလည္းေကာင္း ၿမိဳ႕အျဖစ္ တင္ေၾကျငာခဲ့သည္။ 

**ကသာၿမိဳ႕ျဖစ္စဥ္သမုိင္း**

à ဓါတ္ပုံ shankalay13.blogspot.com

ကသာၿမိဳ႕ကုိ ေရွးယခင္က ကပ္ဆာဟုေခၚသည္ ကပ္ဆာမွာ သွ်မ္းစကားျဖစ္သည္၊ ကပ္ကား - ေစ်း၊ ဆာယာ - မိန္းသာ၊ မိန္းသာေစ်း ဟုဆုိလုိသည္။ ေရွးဦးအစ မိန္းသာ သွ်မ္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ျမစ္ႀကီးနား၊ ဗန္းေမာ္မွ လာေသာ သစ္က်ားသီး စေသာ ကုန္မ်ားကုိ ၎ေနရာ၌ ေစ်းခင္း၍ ေရာင္းခ်ေသာေၾကာင့္ ထုိေနရာကုိ ကပ္ဆာ ဟုေခၚသည္။ (သုိ႔) “မိန္သာေစ်း” ဟုေခၚဆုိသည္။ ထုိအခ်ိန္က စ၍ ကာလရွည္လ်ား လူစည္ကားလာၿပီး ဒိစႀတိတ္ (ခရုိင္) ရုံးစုိက္၍ ယခုအခါ ကသာၿမိဳ႕ဟုေခၚၾကသည္။

**၀န္းသုိၿမိဳ႕ျဖစ္စဥ္သမုိင္း**

သွ်မ္းညီေႏွာင္သုံးဦးျဖစ္ေသာ သုိေကာ္ဘြား (ခြန္ရံ)၊ သုိငံဘြား (ခြန္ကံ)၊ သုိက်ည္ဘြား (ခြန္အြမ္)၊ စသည့္ မုိးေကာင္း (မိန္းေကာင္)၊ မိုးညွင္း (မိန္းယမ္း)၊ မုိးမိတ္ (မိန္းမိတ္) ၿမိဳ႕တည္ သွ်မ္းေစာ္ဘြားမ်ား၏ ဖခမီးေတာ္ က်းျဖဴမင္းႏွင့္ မယ္ေတာ္ နန္းမြန္တုိ႔ တည္ရွိရာ ေကာဇာ သကၠရာဇ္ ၃၀၃ ခုႏွစ္ေလာက္တြင္ သုိဟုံဘြား လက္ထက္ ၿမိဳ႕တည္ရန္ ေရြးခ်ယ္ ၾကည့္ရႈ႕ၾက ေသာအခါ ဖုိခေႏွာက္ေတြ႕ရွိသည္ကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ဖုိခေႏွာက္ ကုိ - ႀကိဳင္း အဖက်ားျဖဴႀကီးကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ေဆဟု ေရွးဦးစြာ ႀကိဳင္းေဆဟု စတည္လာရာမွ ကာလၾကာျမင့္ခဲ့ရာ ေဆကုိ - ဆုိ၊ ဆုိကုိ- သုိ သုိ႔ ေျပာင္း၍ ႀကိဳင္းသုိ ျဖစ္လာေလသည္။ ေႏွာက္ကာလ ၇၀၅ ခုႏွစ္ ေဟာ္မုိးဟန္လက္ထက္ ႀကိဳင္းဆုိမွ ေႏွာက္ ၇၅၀ ခုႏွစ္“ ခြန္ဆုိင္လက္ထက္ ” မိန္းဆုိေႏွာက္ သကၠရာဇ္ ၿဖိဳၿပီး ၃၀၀ ခုႏွစ္ ေစာ္ဘြားႀကီး ေစာညီလက္ထက္ သင္လဲစင္လဲ (သုိ႔) စင္းလဲ ေႏွာက္ ၁၀၀၀ ခုႏွစ္ ငသူရ လက္ထက္ ဗဂပူရ ေႏွာက္ ၁၁၂၅ ခုႏွစ္ ေစာ္ဘြားႀကီး ေအာင္ညိဳ လက္ထက္က်မွ ၀မ္းေဆ ၀မ္းသည္ သွ်မ္းအေခၚ- ကြင္း ေဆသည္ - က်ား ၀မ္းေဆ (က်ားကြင္း) မွ ၀န္းသုိ သုိ႔ေျပာင္းလည္းလာျခင္းျဖစ္သည္။   

ကေလးၿမိဳ႕ (သွ်မ္းအေခၚ ကာေလၿမိဳ႕) 

ကေလးၿမိဳ႕ကုိ ခ်င္းတြင္းျမစ္ အေနာက္ မုိင္ ၂၀ (၃၂.၁၈၆၈ ကီလုိမီတာ) သွ်မ္းေတြက ကာေလ (ကေလး) အမည္ရွိတဲ့ ၿမိဳ႕ႀကီးတၿမိဳ႕ကုိ တည္ေထာင္ခဲ့ေလသည္။ တရုတ္တုိ႔က “က်ိယလီ ” လုိ႔ေခၚသည္။ ၿမိဳ႕ရုိးႏွစ္ထပ္နဲ႕ က်ဳံးကုိ အခုထိ ေတြ႔ႏုိင္ပါေသးတယ္၊ ဒီၿမိဳ႕ ကုိျမန္မာတုိ႔က AD -1370 ေလာက္ကပဲ ေရးမွတ္ထားပါတယ္။ တရုတ္ကလည္း AD -1406 -7 ကစၿပီး ကေလးရဲ႕ မုိးညွင္း (Meng-Yang) စစ္၊ ျမန္မာ (Mientien) စစ္ေၾကာင္းေတြ ေရးထားေၾကာင္းသိရွိရသည္။                             *ေဒါက္တာ-သန္းထြန္းရဲ႕ ဘာသာေဗဒခရီး ဒီဇင္ဘာ၁၉

*စုိင္းေဆးႏြမ္ေရး ဟူးေကာင္း သလၳာ ျမစ္ဧရာ ႏွင့္ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္စု *ေဒၚခင္သိန္း၊ ပါေမကၡ၊ ျမန္မာစာဌာန၊ ျမစ္ႀကီးနားတကၠသုိလ္မွ ဦးစီးျပဳစုေသာ ကခ်င္ျပည္နုယ္ တြင္းျမိဳ႕နယ္ အမည္မ်ား ေလ့လာခ်က္စာအုပ္၊ *၀န္းသုိ ရာဇာ၀င္ေတာ္သစ္ တုိ႔မွ ထုတ္ႏုိတ္တင္ျပ လုိက္ရပါသည္။

ခ်စ္ေသာ စာဖတ္ပရိသတ္ႀကီးအား အစဥ္သျဖင့္ ေလးစားလွ်က္ 

"۩"