Taileng Nationalities Development Party (TNDP) သွ်မ္းနီ အမ်ဳိးသားမ်ား ဖြံ႔ၿဖိဳးတုုိးတက္ေရး ပါတီကုုိ ထူေထာင္လာ၍ တုုိင္းရင္းသား လူငယ္ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားႏွင့္ အခ်ဳိ႕သမိုုင္းကုုိ အေလးမထားၾကသူမ်ား တအံ့တေအာ္ျဖင့္ သွ်မ္နီလူမ်ဳိးဆုုိတာ ဘယ္မွာေနတာလဲ သွ်မ္းျပည္ဘယ္ဘက္မွာလဲ စသည္ျဖင့္ ေျပာဆုုိေနသံမ်ားေၾကာင့္ သွ်မ္းနီလူမ်ဳိးမ်ားအေၾကာင္း တေစ့တေစာင္းတင္ျပလုုိက္ရပါသည္။
အမွန္စဥ္စစ္ကာ သွ်မ္းနီလူမ်ဳိးသည္ မေန႔တေန႔ကမွ မုုိးေပၚမွက်ကာ ေပၚေပါက္လာေသာ လူမ်ဳိးမဟုုတ္ခဲ့ပါ ျမန္မာ့သမုုိင္းတေလွ်ာက္ကုုိ လွန္ေလာၾကည့္လုုိက္လွ်င္ပင္ သိရွိႏုုိင္ပါသည္။
ျမန္ျပည္ဟုု သီးျခားမေပၚေပါက္ခင္ကထဲက ရွိႏွင့္ၿပီးသား လူမ်ဳိးတမ်ဳိးပင္ျဖစ္သည္။ အေၾကာင္း အမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ တိမ္ျမဳပ္ေပ်ာက္ကြယ္ လုုနီးပါျဖစ္ေနေသာ သွ်မ္းလူမ်ဳိးႀကီးပင္ျဖစ္သည္။ ယေန႔ျမန္မာႏုုိင္ငံတြင္ ဘုုရင္အျဖစ္ေနခဲ့ေသာ သွ်မ္းလူမ်ဳိးဟုု ဆုုိလွ်င္လဲမမွားေပ..
၁၉၄၇ ခုႏွစ္တြင္ အတည္ျပဳျပဌာန္းခဲ့ေသာ ႏုိင္ငံေေတာ္ဖြဲ႕စည္းပုံမႈၾကမ္း ေရးဆြဲစဥ္ကာလက ဦးထြန္းရင္သည္ ကခ်င္ျပည္နယ္ အစုိးရအဖြဲ႕၀င္ တုိင္းလ်ဲန္(ရွမ္းနီ) အမ်ဳိးသား တဦးျဖစ္ပါသည္။
ေျမလပ္ သွ်မ္းျပည္နယ္ (တုိင္းလ်ဲန္ျပည္နယ္) သတ္မွတ္ ဖြဲ႔စည္းေပးရန္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥေပေဒ ေရးဆြဲေရး ေကာ္မရွင္သုိ႔ ၂၄-၂-၇၂ ရက္ေန႔စြဲပါ စာတမ္းျဖင့္ တရား၀င္အဆုိျပဳ တင္ျပခဲ့သူျဖစ္ပါသည္။
၁၉၆၂-ခုႏွစ္၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေန၀င္း အာဏာသိမ္းၿပီးေနာက္ သွ်မ္းနီလူမ်ဳိး ႏြယ္စုမ်ား၏ ႏိုင္ငံသားစိစစ္ေရး ကဒ္ျပားတြင္ လူမ်ဳိးအမည္ ေဖာ္ျပရာ၌ ‘ရွမ္း - ဗမာ’ ဟုသာ ထည့္သြင္း ေရးသားေစခဲ့ၿပီး၊ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္းတြင္မူ ‘ဗမာ’ ဟုသာ ယေန႔အထိ ထည့္သြင္း သံုးႏႈန္းေစခဲ့သည္။
(မ်ဳိးမစစ္ေသာ ဟက္ကာ တရုုတ္မေျခေသး၏သား အာဏာရူးေန၀င္းေခတ္)
၁၉၉၃ ခုႏွစ္၊ ဇန္န၀ါရီလတြင္ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ ေညာင္ႏွစ္ပင္ အမ်ဳိးသားညီလာခံတြင္ ရွမ္းနီအမ်ဳိးသား လကၡဏာ ေဖာ္ေဆာင္ခြင့္ေပးရန္ ရွမ္းနီေခါင္းေဆာင္ တဦးျဖစ္သူ ဦးစိုင္းထိန္လင္းက အႀကံျပဳခ်က္ စာတမ္းတေစာင္ တင္သြင္းခဲ့ပါသည္။
ေရွးသမုုိင္းသက္ေသ အေထာက္အထား အခုုိင္အမာရွိခဲ့ေသာ သွ်မ္းနီလူမ်ဳိးမ်ား အေၾကာင္းကုုိ တင္ျပရပါလွ်င္..
သွ်မ္းနီႏုုိင္ငံေတာ္ကုုိ အခ်ဳိ႕သမုုိင္းဆရာမ်ားက မုုိ္းေကာင္းေခတ္ ဟုုေခၚဆုုိ ေရးမွတ္ခဲ့ၾကသည္။
သွ်မ္းအုုိးစည္ႏုုိင္ငံ (Country of Drum)
သွ်မ္းလူ႕အဖြဲ႕အစည္း (Shan Society)
1.အုုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစား ( Nobility Class)
အုုပ္ခ်ဳပ္သူ ေစာ္ဘြား (Soahpa) မ်ဳိးရုုိးသည္ ေတာ္၀င္မိသားစုုျဖစ္သည္။ မ်ဳိးရုုိးအမည္ကုုိ နာမည္ေရွ႕တြင္ (Soa, Hkun, Nang) စသည္ျဖင့္ အမည္မွည့္ေခၚသည္။
Tai Leng ေစာ္ဘြားမ်ားသည္ Golden Tiger (Hkam Hso) ေရႊေရာင္ရွိေသာ က်ား အမည္ကုုိ ခံယူသည္။ ေစာ္ဘြား အေျခစုုိက္ေနထုုိင္ရာေနရာကုုိ (Haw) ဟုုေခၚသည္။ ၿမိဳ႕(Mo”ng) ႏွင့္ ရြာ (Bann / Mann) မ်ားကုုိ အုုပ္ခ်ဳပ္သည္။
အမတ္ (Amat) မ်ားကုုိ အတြင္း၊ အျပင္ ခန္႔ထား၍ ၎တုုိ႔ေအာက္တြင္ ေစာ္ဘြားခန္႔ထားေသာ ရြာႀကီးအမွဴး (Paw Maing) မ်ား၊ ဟိန္ (Assistant Administrative Officer) မ်ားခန္႔ထား အုုပ္ခ်ဳပ္သည္။ ေစာ္ဘြားႏွင့္ အမတ္မ်ားသည္ မ်ဳိးရုုိးစဥ္ဆက္ ဆက္ခံႏုုိင္သည္။
မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားပုုိင္နယ္ (ဥေဒဂရိတုုိင္း) တြင္ မုုိင္း ၉ ၉ လုုံးရည္။ အမွတ္တံဆိပ္မွာ သွ်မ္းအုုိးစည္ ျဖစ္သည္။ မုုိင္းညွင္းေစာ္ဘြားပုုိင္နယ္ (အာဋ၀ီရတုုိင္း) တြင္ မုုိင္း ၃၃ လုုံးရွိသည္။ အမွတ္တံဆိပ္မွာ ဗ်ဳိင္းျဖစ္သည္။
2.သာမန္လူတန္းစား (Ordinary Clss)
လူဦးေရ အမ်ားဆုုံးျဖစ္ေသာ လယ္သမားမ်ား ျဖစ္သည္။ နား (Na) ေခၚ လယ္ေျမမ်ားကုုိ စုုိက္ပ်ဳိးၾကသည္။
3. အႏွိမ့္ဆုုံးလူတန္းစား (Lower Class)
ငါးဖမ္းသူ၊ ၀က္ေမြးသူ၊ အရက္ေရာင္းသူ၊ သားသတ္သမားမ်ား ပါ၀င္သည္။
အမည္မွည့္ေခၚပုုံႏွင့္ ရုုိးရာ
အမိအဖ မ်ဳိးရုုိးႏွင့္ အႀကိမ္အေရအတြတ္ကုုိ လုုိက္၍ “လံေရ၊ လအီ၊ လအမ္၊ လအုုိ႕၊ လအစ္၊ လပုုိ၊ လမုုိ” ျဖင့္၎၊ နန္႔အီ (ဒုုတိယသမီး)၊ နန္႔အုုိင္ (စတုုတၳသမီး) ဟူ၍၎၊ ေယာကၤ်ားေလးမ်ားကုုိ အုုိက္ညီ၊ အုုိက္ဆယ္၊ အုုိက္ပန္ ဟူ၍ ႀကီးစဥ္ငယ္လုုိက္ မည့္ေခၚသည္။
ႏွစ္သစ္ကူးကာလသည္ နတ္ေတာ္လ (လင္းစိန္း) ျဖစ္ၿပီး၊ ေနာက္ဆုုံးလမွာ တန္ေဆာင္မုုန္းလျဖစ္သည္။ အေရွ႕ႏြယ္ တုုိင္းလ်ဲန္ (သွ်မ္းနီ) အမ်ဳိးသားမ်ားသည္ သွ်မ္းေဘာင္းဘီ ရွည္ကုုိ၎၊ အေနာက္ႏြယ္ တုုိင္းလ်ဲန္တုုိ႔သည္ ပုုဆုုိးကုုိ၎ ၀တဆင္သည္။ အင္းကြတ္၊ ထုုိးကြင္း၊ မင္ေၾကာင္ကုု အမ်ဳိးသားမ်ားတြင္ ထုုိးၾကသည္။
ရုုိးရာနတ္မ်ား
ေဆာက္ဆန္လုုံနတ္ (မုုိးေကာင္းအရွင္ႀကီး) သည္ ေစာေမာင္အုုိင္ႏွင့္ အကုုိေစာလုုံ ငန္းဘြတုုိ႔ တမလြန္တြင္ သွ်မ္းရုုိးရာတန္ အျဖစ္ ကုုိးကြယ္သည္။ နတ္ကြန္းကုုိ တေဆာင္စီ သီးျခင္းေဆာက္လုုပ္၍ ကၽြဲကုုိ သတ္ကာ အူ၊ အသဲ အျမွစ္၊ အသားမ်ားကုုိ တြဲေလာင္းခ်ိတ္ၿပီးပူေဇာ္ပသသည္။ ၎နတ္ကုုိ သွ်မ္းျပည္ အေရွ႕ပုုိင္းတြင္လည္း ပူေဇာ္ပသ၏။
မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ေစာင့္နတ္ (Mong nat of Mogaung) မ်ားမွာ-
Chow Pya Ho Seng
Chow Su Kap Ha
Chow Sam Loung Hue Mong ဟူေသာ ညီအကုုိ ၃ ပါးကုုိ ၀ါးႏွင့္ ျပဳလုုပ္ေသာ နတ္စင္သီးျခား စီေဆာက္၍ ကုုိးကြယ္ၾကသည္။ ၿမိဳ႕ကုုိကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္သည္ဟုုုု ယုုံၾကည္လက္ခံ ထားသည္။
သွ်မ္းတုုိ႔ေရႊ႕ေျပာင္းရျခင္းအခ်က္မ်ား
၁. ေနရာသစ္ရွာ၍ အေျခတက်ေနထုုိင္လုုိျခင္း။
၂. ပင္ကိုုယ္စိတ္၌ စစ္တုုိက္ခုုိက္လုုိစိတ္ရွိျခင္း။
၃. ေျမာက္ဖက္အရပ္မွ တုုိက္ခုုိက္္လာမည့္ ရန္ေၾကာင့္ ယူနန္ေတာင္ဖ္ႏုုင့္
အေနာက္ဖက္ကုုိ ေရႊ႕ေျပာင္းသည္။ ပထမအႀကိမ္ေရႊ႕ေျပာင္းေသာ (Tai Long/ Great Tai) သွ်မ္းႀကီးမ်ား၊ ေနာက္အႀကိမ္ ေရႊ႕ေျပာင္းေသာ ( Tai Noi/ Little Tai) သွ်မ္းကေလးမ်ားဟူ၍ ႏွစ္မ်ဳိးအနက္ သွ်မ္းကမ်ားေရႊ႕ေျပာင္းမႈက သမုုိင္းတြင္ ပုုိ၍အေရးပါသည္။
တရုုတ္သမုုိင္းဦးေဖာ္ျပခ်က္အရ 128.BC တြင္ ျမန္မာႏုုိင္ငံေျမာက္ပုုိင္းကုုိျဖတ္၍ အႏၵိယ- ယူနန္ သြားရန္ လမ္းေၾကာင္းကုုိ ေဖာ္ျပသည္။ AD.69 ၌ Yung Ch’ang ကုုိ ယူနန္နယ္တြင္ ထူေထာင္သည္။ AD.342 ၌ Yung Ch’ang ကုုိ (Han dynasty) တရုုတ္တုုိ႔သိမ္းသည္။
ယူနန္အေနာက္ပုုိင္းျဖစ္ေသာ ျမန္မာႏုုိင္ငံေျမာက္ပုုိင္း ေဒသမွ ႀကံ၊ ဆင္၊ လိပ္ခြံ၊ ေက်ာက္စိမ္း၊ ပယင္း၊ ေရႊ၊ ေငြ၊ ဆား၊ သစ္ၾကပုုိး၊ ၀ါဂြမ္း တုုိ႔ထြတ္ရွိသည္။
AD.650 ၌ နန္ေခ်ာင္ (Nan Mao) ၿမိဳ႕ေတာ္ကုုိ တာလီ (Tali) တြင္ Hsi-Nu-Lo ကထူေထာင္သည္။
AD.750 ၌ နန္ေခ်ာင္ဘုုရင္ ကူလူဖန္ (Ko-lo-feng) လက္ထက္တြင္ ပ်ဴႏုုိင္ငံကုုိ ျဖတ္ေသာ အႏၵိယ၊ ယူနန္သြားရာလမ္း မ်ားစြာပြင့္သြားသည္။ ၎လက္ထက္တြင္ ခႏၱီးလုုံေဒသကုုိ တိဘက္ရန္ကာကြယ္ရန္ ခံၿမိဳ႕အျဖစ္တည္ေထာင္သည္။ AD.1000 ၀န္းက်င္၌ ခႏၱီးလုုံသည္ နန္ေခ်ာင္တုုိ႔၏ လက္ေအာက္ခံျပည္နယ္ တခုုျဖစ္လာသည္။
AD.832 ၌ နန္ေခ်ာင္တုုိ႔ ပ်ဴ (သေရေခတၱရာ) ႏွင့္ AD.835 မြန္(ပေဂၚ) ကုုိ၀င္ေရာက္ဖ်က္ဆီးသည္။
AD.1010 ၌ သွ်မ္းမ်ားသည္ ရမည္းသင္း၊ ပ်ဥ္းမနား၊ မိတၱီလာ၊ မေကြး၊ ေက်ာက္ဆည္၊ မႏၱေလးႏွင့္ ေျမာက္ဖက္နယ္မ်ားကုုိ လႊမ္းမုုိးခဲ့သည္။
AD.1253 တြင္ ကူဗလုုိင္ခန္ (Kublikhun) သည္ နန္ေခ်ာင္ႏွင့္ AD.1287 ပုုဂံ (Pagn Dynaty) ကုုိ ၀င္ေရာက္သိမ္းပုုိက္သည္။ ထုုိအခ်ိန္မွ သွ်မ္းတုုိ႔ေတာင္ဖက္ႏွင့္ အေနာက္ဖက္သုုိ႔ ေရႊ႕ေျပာင္းရာ
AD.1285 တြင္ ဗန္းေမာ္ (Man Maw) ကုုိ၎၊ မုုိးမိတ္ (Mong Mit)၊ အုုန္းေဘာင္ (On Baung)၊ Hsenwi ၿမိဳ႕မ်ားကုုိ တည္ေထာင္သည္။ ထုုိမွ မုုိးေကာင္း (Mong Kawng)၊ မုုိးညွင္း (Mong Yang)၊ ၀န္းသုုိ (Waing Hso)၊ ကသာ (Kat Hsa) ၿမိဳ႕မ်ား တည္ေထာင္သည္။
AD. 1296 ခန္႔ေလာက္တြင္ မုုိးညွင္းသုုိ႔ သံေစလႊတ္ျခင္းကုုိ တရုုတ္မွတ္တမ္းမ်ားေတြ႕ရွိရသည္။
Tai Leng ေစာ္ဘြားဆက္မ်ား
(AD. 1340-1371) Sao Hso Khan Pha/ Hso Kip Hpa (Si Ke- Chinese text) မုုိင္းေမာကုုိ အုုပ္စုုိးသည္။ ေက်ာက္ဆည္နယ္တြင္ အေျခခ်ေသာ သွ်မ္းညီေနာင္သုုံးဦးကုုိ ဇင္းမယ္ကကူသလုုိ၊ မုုိင္းေမာသည္ စစ္ေဆာင္ပႏၷားႏွင့္ မဟာမိတ္ဖြဲ႔သည္။ ၎၏ညီျဖစ္သူ Sao Hsam Long Pha သည္
ဗန္းေမာ္မွတဆင့္ မုုိးေကာင္းတြင္ တပ္မကုုိ အေျခခ်ၿပီး ဒုုတိယၿမိဳ႕ေတာ္ တည္ေထာင္သည္။ ဧရာ၀တီႏွင့္ ခ်င္းတြင္းျမစ္ကုုိ ျဖတ္ၿပီး ကေဘာခ်ိင့္၀ွမ္း (Kabaw Valley)၊ ခ်င္းနယ္ေျမာက္ပုုိင္း၊ မဏိပူရ၊ ကခ်ာ၊ အာသံ (Ahon) ကုုိ သိမ္းသြင္းအေျခခ် ေနထုုိင္ခဲသည္။
Sao Hsam Long Pha လက္ထက္ မုုိးေကာင္းကုုိ ဗဟုုိျပဳ၍ မိုုင္း ၉ ၉ လုုံးအုုပ္ခ်ဳပ္ေသာ ေျမာက္ပုုိင္းသွ်မ္းမ်ားသည္ ၎တုုိ႔ကုုိယ္ကုုိ TAI LENG ဟုုေခၚသည္။
အျခားသူမ်ားက ျမန္မာဆန္ေသာ Tai Leng သွ်မ္းမ်ားကုုိ ၁၉ ၆၂ ေန၀င္းအစုုိးရမွ သွ်မ္းဗမာ (Shan B’mah) ဟုုေခၚသည္။ ၎မ်ဳိးႏြယ္စုုမွ ေျမာက္ဖက္စြန္းသုု႔ိ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထုုိင္ၾကသူမ်ားကုုိ Tai Khamti ဟုုလူသိမ်ားသည္။
Tai Long, Tai Mao ႏွင့္ Tai Nu စေသာ သွ်မ္းမ်ဳိးႏြယ္မ်ားသည္ ဗန္းေမာ္ (Man Maw)၊ မုုိးေမာက္ (Mong Mauk)၊ ၀ုုိင္းေမာ္(Waing Maw)၊ ခပ္ခ်ဳိ (Kat Kiao)၊ နမၼား(Nan Ma)၊ နမၼတီး(Nan Ti)၊ မုုိးေကာင္း၊ မုုိးညွင္းစသည္႔ ေဒသမ်ားတြင္ နား(Na)ေခၚ လယ္ယာေျမမ်ား ေဖာ္ထုုတ္လုုပ္ကုုိင္ၾကသည္။
AD.1364တြင္ ပင္းယဘုုရင္မွ တုုိက္ခုုိင္းသျဖင့္ ေစာ္ဘြား၏ညီျဖစ္သူ သုုိခ်ည္ဘြား (Sao Hsam Long Pha) သည္ စစ္ကုုိင္းကုုိတုုိက္သည္။ မကူညီေသာေၾကာင့္ တဆက္တည္း ပင္းယကုုိ တုုိက္၍ ဘုုရင္ မုုိးေကာင္းသုုိ႔ ေခၚေဆာင္သည္။ မွန္နန္းတြင္ ေမာပါနရသူ ဟုုေခၚသည္။ ထုုိႏွစ္တြင္ သတုုိးမင္းဖ်ား အင္း၀ ကုုိတည္ေထာင္သည္။
AD.(1413-1445/6)တြင္ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား (ေစာ္ဘြားဟူေသာ စကားသည္ သွ်မ္းလုုိ ေစာက္ဖွ ျမန္မာျပန္ေသာ ေျမႀကီးနဲ႕ေကာင္းကင္ကုုိ စုုိးမုုိးေသာသခင္) သုုိငံဘြား (Sao Ngan Pha/ Hso Wen Hpa) ျဖစ္သည္။ ၎လက္ထက္တြင္ ယူနန္အနာက္ပုုိင္းကုုိ ထိပါးသျဖင့္ တရုုတ္တုုိ႔ႏွင့္ စစ္ျဖစ္သည္။ မင္မင္းဆက္ (Mai Dynaty) သမုုိင္းအရ ၀မ္ခ်ီ (ဆင္ေရႊ၀င္း- မွန္နန္း) စစ္သူႀကီးသည္
သုုိငံဘြား (Sa Ren Fa-Chinese text) ႏွင့္ သားျဖစ္သူ သုုိခ်ည္ဘြား (Si Ji Fa-Chinese text) ကုုိယူနန္၊ ျမန္မာနယ္ျခားေဒသမွ ဧရာ၀တီျမစ္ အေနာက္ဖက္ကမ္း မုုိးညွင္းနယ္အတြင္း (AD.1445မွ 1450) ထိေအာင္တုုိက္ခုုိက္ၾကသည္။
AD(1445/6-1449) တြင္ သားျဖစ္သူ သုုိခ်ည္ဘြား (Sao Ki Pha / Chau Si Pha) သည္ ဖခင္က်ဆုုံးၿပီး ေစာ္ဘြားအရာကုုိ ရသည္။ တရုုတ္တုုိ႔ႏွင့္ စစ္ဆက္လက္တုုိက္ခုိက္ရာတြင္ က်ဆုုံးသည္။
AD.(1449-?စီစစ္ဆဲ)တြင္ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားအျဖစ္ Si Bu Fa (Chinese-text) ေဟာ္နန္း ဆက္ခံသည္။
AD.(1475-?စီစစ္ဆဲ)တြင္ မုုိးေကာင္းႏွင့္ မုုိးညွင္းေစာ္ဘြားမ်ား စစ္ျဖစ္သည္။
AD.(?စီစစ္ဆဲ-1532)တြင္ ကၽြမ္းစည္စား မုုိးညွင္းစလုုံး (Sawlon)(Hso Long Hpa)(Si Lun Fa-Chinese text) သည္ မုုိးေကာင္းမင္းတရားႀကီးဘြဲ႕ ကုုိခံယူ၍ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားအျဖစ္ ေဟာနန္းဆက္ခံသည္။
ညီျဖစ္သူကုုိ က်မုုိင္းရာထူး (Heir Apparent) အပ္ႏုုင္းထားသျဖင့္ သားျဖစ္သူ အရြယ္ ေရာက္ေသာအခါ ေဟာနန္းေပးစရာမရွိေပ၊ စစ္တုုိက္ရာတြင္ ဗ်ဳိင္းအာင္လံကုုိ အသုုံးျပဳသည္။ အျခားေစာ္ဘြား ျပည္နယ္မ်ားႏွင့္ ဖက္ဒရယ္အုုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ (Feudal Federation) ျဖင့္ သွ်မ္းအုုိးစည္ႏုုိင္ငံအား မုုိးေကာင္းကုုိ ဗဟုုိျပဳ၍ တည္ေထာင္သည္။
AD.(1503-1507,1518)တြင္ ေျမဒူးကုုိ၎၊ (AD.1512)၌ ဗန္းေမာ္၊ (1520)တြင္ ကေလး၊ (1522)၌ မင္းကင္း စသည့္ ေစာဘြားမ်ားကုုိ၎၊ (1525)တြင္ စစ္ကုုိင္း၊ AD.1527တြင္ အင္း၀ကုုိ သိမ္းပုုိက္ၿပီး သားျဖစ္သူ သုုိဟန္ဘြား (Thohanbwa)အား အင္း၀ထီးနန္းကုုိ ဆက္ခံေစသည္။ AD.1532၌ သားျဖစ္သူ သုုိဟန္ဘြားႏွင့္အတူ ျပည္ဘုုရင္ေထြးကုုိ သြားေရာက္ ဖမ္းဆီးၿပီးေနာက္ စစ္ကုုိင္းတြင္ လႊတ္ေပးသသည္။ ယင္းမွအျပန္လမ္း အမတ္မ်ား လုုပ္ႀကံျခင္းခံရသည္။
AD.1543တြင္ အင္း၀ ဘုုရင္ သုုိဟန္ဘြား လုုပ္ႀကံခံရသည္။ AD.1555တြင္ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြားႏွင့္ အုုန္းေဘာင္ေစာ္ဘြား စစ္ျဖစ္သည္။
AD.(1557) မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား Sao Peng လက္ထက္တြင္ ဘုုရင့္ေနာင္ (Bayinnaung)သည္ မုုိးေကာင္းအပါအ၀င္ သွ်မ္းျပည္အားလုုံးကုုိ သိမ္းသြင္းသည္။ ေစာ္ဘြား Sao Pengကုုိပင္ ေစာ္ဘြားအရာ ဆက္ေပးသည္။
18-ရာစုု ကုုန္းေဘာင္းေခတ္တြင္ အာသံ (Ahom)၊ ဟူးေကာင္းခ်ဳိင့္၀ွမ္း (Hukawng Valley)ႏွင့္ ခႏၱီးလုုံေဒသ တုုိ႔ကုုိ မုုိးေကာင္း ေစာ္ဘြား Chow Ta Khuen Meng ကစုုစည္း၍ “Kingdom of Nora” ကုုိထူေထာင္သည္။
AD(1761-1777)တြင္ ေစာ္ဘြား ေစာေရႊေမာ္၏သား ေစာေဟာ္ခန္း (Haw Hseng)က ၁၆ ႏွစ္ျဖစ္၏
AD(1761-1783)တြင္ ေစာ္ေဟာ္ခန္း၏ ညီေစာခုုိင္သည္ ေဟာ္နန္းသက္ ၆ႏွစ္တြင္ ဖယ္ရွားခံရသည္။
AD(1783-1787)တြင္ ေစာ၀်ံခံသား ေစာျဖဴက ေဟာ္နန္းသက္ ၄ႏွစ္ျဖစ္၏
AD(1787-1795)တြင္ ေစာျဖဴညီ ေစာေက်ာ္က ေဟာနန္းသက္ ၈ႏွစ္ျဖစ္၏
AD(1795-1810)တြင္ ေစာ္ေဟာ္ခန္း၏ညီ ေစာခုုိင္သည္ မုုိးေကာင္းေဟာ္နန္းကုုိ သား၊ ေျမးမ်ား အကူညီႏွင့္ ျပန္ဆက္ခံသည္။ ၎လက္ထက္တြင္ တတိယေျမာက္မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ ပ်က္စီးသည္။
လႊြဲေလာ ေရႊေက်ာင္း ဆရာေတာ္၏ လက္ေရးမႈအရ ယင္းေနရာ မုုိင္းေကာင္း၊ ကားမုုိင္းလမ္းႏွင့္ ျမစ္ႀကီးနား၊ မႏၱေလး ကားလမ္းဆုုံရာတြင္ ျဖစ္သည္။ ယေန႔တုုိင္ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ေဟာင္းဟုု ေခၚဆုုိေနၾကပါသည္။ ယခုုမုုိးေကာင္းႏွင့္ ၈မုုိင္ခန္႔အကြားတြင္ရွိသည္။ မုုိးေကာင္းေစာ္ဘြား ၂၉ ဆက္ ဆက္ခ့သည္။ ၁၂ ႏွစ္ၾကာေသာ ေစာ္ဘြားမရွိခဲ့ေပ။
AD(1822-1827)တြင္ ေစာ္ဘြားခြန္ေကာင္းဆုုိင္ (ေစာငန္းမုုိင္းလုုံ)က ဘုုရင္မွေပးေသာ ေစာဆုုဆုုင္ခက္ဘြ ဘြဲ႕ေတာ္ျဖင့္ လက္ရွိ မုုိးေကာင္းၿမိဳ႕ကုုိ တည္၍ ေဟာ္နန္းျပန္စုုိက္ခဲ့သည္။ ၎ေစာ္ဘြားလြန္ေသာ ေစာ္ဘြားဆက္ျပတ္ၿပီး ၿမိဳ႕၀န္ (၅၄ ဆက္)ကုုိ ျမန္မာဘုုရင္က တုုိက္ရုုိက္ခန္႔ထား အုုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
AD(1883)တြင္ ေစာ္ဘြား ေစာ္ေဟာ္ခန္း၏ အဆက္အႏြယ္မွ ေမာင္ေရႊလီ ဦးေဆာင္၍ ပုုန္ကန္ရာ တိုုိင္းလ်ဲန္မ်ဳိးႏြယ္ ၀န္းသုုိေစာ္ဘြား ဦးေအာင္ျမတ္ ႏွိမ္ႏွင္းႏုုိင္သျဖင့္ သုုိဟုုံဘြားဘြဲ႕ကုုိ သီေပါဘုုရင္မွ ခ်ီးျမင့္ေပးအပ္သည္။ ထုုိသုုိ႔ႏွိမ္ႏွင္းမႈေၾကာင့္ ျမစ္ႀကီးနားေဒသတြင္ တုုိင္းလွ်ဲန္ရြာမ်ား ဖ်က္ဆီးခံထားရၿပီး
AD.(1890)တြင္ အဂၤလိပ္ စစ္မွတ္တမ္းမ်ားအရ တုုိင္းလွ်ဲန္ရြားေပါင္း ၁၈ ရြာက်န္ရွိေန
ျမန္မာျပည္ အထက္ပိုင္းတြင္ေနထိုင္ေသာ ေဒသခံသွ်မ္းအမ်ဳိးအႏြယ္ မ်ားမွာ တိုင္းလ်ဲန္ (သွ်မ္းနီ) တိုင္းခႏၱီး (ခႏၱီးသွ်မ္း)၊ တိုင္းေန (သွ်မ္းတ႐ုတ္)၊ တိုင္းလုံ (သွ်မ္းႀကီး) တိုင္းဂဒူး၊ တိုင္းဂဏန္း၊ တိုင္းဖြန္း၊ တိုင္းဆာ(ေခၚ) မိုင္းသာသွ်မ္း တို႔ျဖစ္သည္။ တုုိင္းလုုံ (သွ်မ္းႀကီး) မွလြဲ၍ က်န္အားလုုံးတုုိ႔ တုုိင္းလ်ဲန္အုုပ္စုု၀င္ မ်ားပင္ျဖစ္သည္။
အဂၤလိပ္ကုုိလုုိနီေခတ္တြင္ သူကၽြန္မခံလုုိေသာ သွ်မ္းနီမ်ဳိးခ်စ္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ား
ဗုုိလ္ဖုုိးေစာႏွင့္ ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပုုိင္းအင္အားစုု *"۩"*
၀န္းသုုိေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ေအာင္ျမတ္ *"۩"*
မင္းသား ေစာရန္ပုုိင္ႏွင့္ ေစာရန္ႏုုိင္ *"۩"*
မုိးလႈိင္း ေစာ္ဘြားႀကီး စ၀္ခမ္းလႈိင္ *"۩"*
ရဲေဘာ္သုုံးက်ိပ္၀င္ သွ်မ္းလူမ်ဳိးမ်ား *"۩"*
ပင္လုုံမွလာေသာ မီးပြား *"۩"*
ခ်စ္ေသာ စာဖတ္ပရိသတ္ႀကီးအား အစဥ္သျဖင့္ ေလးစားလွ်က္
.gif)
